Prawidłowa zabawa z psem

Uwielbiam obserwować psy – w parkach, lasach, na osiedlowych wybiegach. To, w jaki sposób spędzają one czas wiele mówi o ich życiu – relacji z opiekunem czy potrzebach (tych spełnionych i niespełnionych). Bardzo często słyszę od opiekunów, że jest to czas, który poświęcają swoim psom na zabawę. Gdy jednak przyjrzymy się tym “zabawom” bliżej, okazuje się, że z prawdziwą zabawą, w psim rozumieniu, nie ma to nic wspólnego. Dzisiejszy artykuł chciałabym poświęcić temu tematowi, gdyż uważam, że prawidłowa zabawa jest kluczowym elementem emocjonalnego dobrostanu naszego psa. Jednak często, mimo dobrych chęci opiekuna, staje się ona dla psa powodem stresu, negatywnego pobudzenia, frustracji czy wręcz stawia naszego czworonoga w sytuacji walki o przetrwanie.

Czym dla psa jest zabawa

W przypadku psów zabawa to nie tylko forma aktywności, dzięki której mogą one urozmaicić sobie czas. To przede wszystkim sposób na odprężenie, wyregulowanie neuroprzekaźników w mózgu (wzrost dopaminy, serotoniny, spadek kortyzolu etc), ale również nauka i ćwiczenie praktycznych umiejętności komunikacyjnych, strategii przetrwania czy elementów łańcucha łowieckiego.

Aby można było mówić o właściwej zabawie psa,  musi być spełnionych kilka istotnych warunków:

1. Zaspokojenie innych potrzeb w pierwszej kolejności – zacznijmy od tego, iż o zabawie możemy mówić wyłącznie wówczas, gdy pies ma zaspokojone podstawowe potrzeby fizjologiczne i emocjonalne. Będzie to zatem oznaczało, iż pies będzie prezentował zachowanie nazywane przez nas zabawą w sposób wolny od emocji związanych ze strachem, lękiem, frustracją etc. 
2. Dobrowolność – zabawa jest dla psa aktywnością dobrowolną, nieprzymuszoną, podejmowaną z jego inicjatywy. Pies sam decyduje, kiedy chce się bawić oraz kiedy chce przerwać / zakończyć zabawę.
3. Niesystematyczna sekwencja łowiecka – bardzo często w psiej zabawie można zauważyć elementy łańcucha łowieckiego, jednak w przeciwieństwie do zachowań związanych typowo z sekwencją łowiecką, w zabawie elementy te zwykle występują w różnej kolejności i stanowią rodzaj treningu zachowań. 
4. Zmienność ról – bardzo ważnym elementem zabawy jest zmienność ról. Oznacza to, iż pies bawiąc się z innym psem / zwierzęciem / człowiekiem będzie dążył do tego, aby każdy uczestnik interakcji przyjmował różne role. Przykładem może być zabawa dwóch psów w tzw. berka, w której raz jeden pies goni drugiego, raz drugi pierwszego. Podobne zjawisko możemy zaobserwować w zabawie pomiędzy psem a człowiekiem, gdy najpierw pies przynosi zabawkę, aby opiekun ją rzucił, a później oczekuje, że to opiekun będzie gonił psa, żeby złapać zabawkę. 
5. Zmienność  / brak reguł – psia zabawa powinna cechować się spontanicznością, brakiem reguł i przestrzenią do własnej ekspresji. Pies pod wpływem emocji towarzyszących w zabawie będzie zmieniał jej tempo, intensywność, a także formę, dążąc do tego, aby czerpać z niej jak najwięcej korzyści. 
6. Charakterystyczna komunikacja niewerbalno-werbalna – u bawiącego się psa można zauważyć kilka specyficznych dla tej aktywności oraz towarzyszącym jej emocjom sygnałów komunikacyjnych. przede wszystkim ciało psa jest rozluźnione, pysk otwarty, fafle luźne, język wystający poza obręb zębów. na pysku nie widać napięcia, a spojrzenie jest radosne. Ogon zwykle jest nieco uniesiony u nasady i może poruszać się lekko na boki, uszy natomiast mogą być postawione, skierowane do przodu, a podczas biegu luźno układać się w powietrzu. Charakterystyczny jest tzw. play bow, czyli psi ukłon zachęcający do zabawy. Pies przylega wówczas do podłoża przednimi, równolegle do siebie ustawionymi łapami, natomiast tylna część ciała jest uniesiona (tylne nogi wyprostowane). Ciało jest wówczas rozluźnione, ogon porusza się swobodnie, spojrzenie jest miękkie, a pysk zwykle otwarty. Taki ukłon może być zachętą do zabawy lub sygnałem przerwy w trakcie szaleńczej zabawy. Warto jednak wiedzieć, że w psiej komunikacji istnieje również ukłon jako zachowanie demonstracyjne, jednak o tym napiszę przy okazji innego tematu. 

Nieprawidłowa zabawa pies-pies 

Zacznę od omówienia kwestii nieprawidłowej zabawy pomiędzy dwoma psami, ponieważ jest to najczęściej spotykany problem z punktu widzenia umiejętności czytania psiej komunikacji przez opiekunów. 

Bardzo często zdarza się, że opiekunowie błędnie interpretują interakcję pomiędzy psami jako formę zabawy, podczas gdy może ona być oparta o agresję, nękanie, a nawet…walkę o przetrwanie. Oto kilka cech nieprawidłowej zabawy:

• Niesymetryczność, czyli brak wzajemności – jeśli interakcja psów polega na tym, iż jedno dominuje nads drugim, na przykład w zapasach lub podczas pogoni, najprawdopodobniej mamy do czynienia z próbą demonstracji siły i przewagi lub wręcz uruchomienia zachowań predatorskich. Taka interakcja może być bardzo niebezpieczna dla psa, który jest w ten sposób tłamszony, blokowany przed obroną, a więc staje się ofiarą. 
• Sygnały agonistyczne w trakcie zabawy – w sytuacji, gdy psy używają w komunikacji sygnałów agonistycznych takich jak znieruchomienie ciała i jego napięcie, piloerekcja, czyli zjeżenie sierści na grzbiecie, uniesienie ogona w górę, szybkie ruchy napiętego ogona, napięcie mięśni pyska,warczenie z pokazaniem zębów, naskok  ( często mylony z play bow), który polega na tym, iż pies rozstawia szeroko łapy, ciało jest napięte, oczy wpatrzone w drugiego psa, mięśnie pyska napięte, pies może wówczas warknąć lub pokazać zęby. Zachowaniem demonstracyjnym, który może świadczyć o tym, iż pies nie traktuje interakcji jako zabawę, jest ustawienie się w literę T (pies ustawia się przed nosem drugiego psa, tworząc z nim daszek litery T), kontrolując w ten sposób jego położenie. Może też kłaść łapę nas drugim psie lub prezentować zachowania kopulacyjne. Jeśli w interakcji zauważymy, iż pies zaczyna otrzepywać się, ziewać lub odchodzi, wąchając trawę, jest to sygnał, że kontakt z drugim psem nie jest dla niego komfortowy, a więc nie jest zabawą.
• Brak przerw – psy bardzo pobudzone w trakcie interakcji, która nie jest zabawą, zwykle nie przerywają danego zachowania, lecz z czasem nabiera ono jeszcze większej intensywności, a w skrajnych przypadkach agresywności (nadmierne gryzienie, zwłaszcza wrażliwych miejsc takich jak uszy, kark, ogon)

Prawidłowa zabawa pies-pies

Przede wszystkim prawidłowa zabawa psów ma miejsce głównie pomiędzy osobnikami, które się znają. Zwykle rozpoczyna się ona w zrytualizowany sposób poprzez radosne obwąchiwanie (ciała psów są rozluźnione, ogony swobodnie się poruszają), po którym zazwyczaj może nastąpić zabawowy ukłon play bow. A oto cechy PRAWIDŁOWEJ zabawy psów:

• Symetryczność, czyli zamiana ról – w swobodnej zabawie pomiędzy psami następuje zamiana ról. Jeśli są to zapasy, to najpierw jednej pies jest na górze, za chwilę drugi, jeśli jest to zabawa w berka – najpierw jeden pies goni, następnie drugi. Jest to niezwykle istotny element, który świadczy o tym, że zabawa jest sprawiedliwa, zrównoważona i komfortowa dla jej uczestników. 
• Sygnały afiliacyjne – podczas zabawy psy komunikują się ze sobą, przekazując w ten sposób informację o tym, czy interakcja jest dla nich przyjemna lub czy potrzebują ją przerwać. Psy, które bawią się w sposób prawidłowy, mają rozluźnione ciała, pyski mogą być otwarte, uszy postawione lub swobodnie zwisające (w zależności od rasy psa), ogon może być uniesiony w górę, ale porusza się lekko, swobodnie, bez napięcia. W czasie zabawy psy mogą szczekać, a czasem nawet warknąć, na przykład podczas przeciągania sznurka czy zapasów. Jeśli odbywa się to sporadycznie, a drugi pies nie wysyła sygnałów, iż chce interakcję przerwać, taka komunikacja werbalna jest w porządku. 
• Przerwy w zabawie – w szalonej zabawie psów, gdy czują one zbyt duże pobudzenie lub zmęczenie fizyczne, mogą przerwać interakcję poprzez położenie się na podłożu, zmianę zabawy na spokojniejszą lub wykonanie ukłonu, który w tym przypadku ma za zadanie obniżyć emocje. Ukłon stosowany jest również wtedy, gdy pies chce zmienić swoją rolę w danej zabawie (na przykład z uciekającego na goniącego). 
• Uważność silniejszego wobec słabszego – w prawidłowej zabawie pies silniejszy nie ma potrzeby demonstrowania swojej przewagi fizycznej, dlatego będzie czasem pozwalał słabszemu na wygrywanie, dzięki czemu zabawa dla obydwu psów będzie korzystna. 

Nieprawidłowa zabawa pies- człowiek

A teraz kilka słów o tym, jak nie powinna wyglądać zabawa między psem a jego opiekunem. Często bowiem spotykam się z sytuacją, gdy opiekun, mimo dobrych chęci, zupełnie nie odczytuje sygnałów wysyłanych przez psa i tym samym nie rozumie jego potrzeb związanych z zabawą, przez co interakcja ta staje się grą nie dającą zwierzęciu ani satysfakcji, ani rozluźnienia i swobody. W niektórych przypadkach może to nawet prowadzić do pojawienia się w przyszłości problemów behawioralnych oraz osłabienia zaufania oraz relacji z opiekunem. Czym więc charaktreryzuje się nieprawidłowa zabawa psa z opiekunem?

• Jednostronna decyzyjność –  jeśli tylko opiekun ustala reguły zabawy, a pies nie ma możliwości ich zmiany, interakcja taka nie powinna być nazywana zabawą, gdyż dla zwierzęcia nosi ona wówczas znamiona gry lub treningu. Pies w takiej “zabawie” musi podporządkować się ustalonemu przez opiekuna rytmowi, nie może zmieniać ról ani ustalać przerw wtedy, gdy ich potrzebuje.
• Brak kontroli nad emocjami – bardzo często opiekun, chcąc rozładować energię psa, bawi się z nim zbyt intensywnie, co prowadzi do nadmiernego pobudzenia zwierzęcia oraz pojawiania się niekontrolowanych reakcji, emocji i zachowań.
• Naruszenie strefy komfortu psa – może się zdarzyć, że podczas zabawy opiekun nadmiernie dotyka psa w sposób, który wywołuje u zwierzęcia dyskomfort, a nawet agresję. Jeśli idzie to w parze z brakiem umiejętności odczytywania nawet najbardziej subtelnych sygnałów komunikacyjnych wysyłanych przez psa, może wywołać w czworonogu frustrację, złość, a nawet lęk i potrzebę unikania opiekuna.
• Brak zasad lub niejasne dla psa zasady – często opiekunowie nie potrafią odpowiednio komunikować się z psem podczas zabawy i wysyłają im niejasne sygnały, które wywołują u psa dezorientację. Przykładem może być dopuszczanie do tego, by pies podgryzał opiekuna w zabawie i zarazem karcenie za tę samą czynność w innych sytuacjach. Opiekunowie często też mają problem z czytaniem sygnałów wysyłanych przez psa odnośnie chęci przerwania zabawy z powodu np. stresu, bólu czy lęku.
• Narzucanie psu czasu na zabawę – kontrola czasu przeznaczonego na zabawę może wydawać się dość naturalnym elementem opieki nad zwierzęciem, jednak moment ten często jest niedostosowany do potrzeb psa. Przykładem może być zachęcanie do zabawy psa, który właśnie wypoczywa tylko dlatego, że akurat opiekun ma ochotę na chwilę ruchu. Przerwanie psu głębokiego psu będzie działało niekorzystnie na jego neuroprzekaźnictwo i może spowodować, że zwierzę będzie niechętnie się bawiło lub w zabawie tej pojawią się zachowania agresywne.
• Musztra zamiast zabawy – wykonywanie komend na polecenie opiekuna, nawet w zabawie, nie jest dla psa elementem relaksu i rozluźnienia. Dlatego “zabawy” odbywające się według schematu: PRZYNIEŚ/PUŚĆ/ŁAP/ DO MNIE/PUŚĆ etc. zupełnie nie są odbierane przez zwierzę jako prawdziwa, swobodna zabawa, lecz jako trening posłuszeństwa. 
• Brak zakończenia zabawy w odpowiednim momencie – częstym błędem opiekunów jest zbyt długa zabawa z psem, na dodatek na bardzo wysokim poziomie pobudzenia zwierzęcia. Prowadzi to nie tylko do wyczerpania fizycznego psa, ale również do wydzielania się kortyzolu oraz adrenaliny, które powodują, że pies nawet po zakończonej zabawie jest wciąż pobudzony i niespokojny.

Prawidłowa zabawa pies – człowiek

I na koniec kilka słów na temat prawidłowej zabawy człowieka z psem, która nie tylko korzystnie wpływa na samopoczucie zwierzęcia, działając na niego odprężająco, ale również pozwala budować więź z opiekunem i wzmacniać z nim relację. Oto jej główne założenia:

• Odpowiedni czas – najlepszym momentem na zabawę jest oczywiście ten, który pies sam wybierze. Jednak nie zawsze jest to możliwe i bardzo często to opiekun decyduje, kiedy ta zabawa może się odbyć. W takim przypadku należy pamiętać, aby wybrać moment, gdy pies ma spełnione wszystkie potrzeby fizjologiczne, włącznie z odpoczynkiem, aby nie znajdował się pod wpływem negatywnych emocji takich jak lęk, strach, złość. W przeciwnym razie nie będzie on w stanie aktywować systemu emocjonalnego właściwego zabawie.
• Odpowiednie miejsce – warto mieć wyznaczone miejsce do zabawy zarówno na zewnątrz, jak i w domu. Powinno ono być dla psa bezpieczne oraz wolne od negatywnych bodźców, które mogą powodować u psa lęk i stres. 
• Dobór zabawek – znaczenie ma również wybór zabawek, które powinny być dopasowane do preferencji psa, jego wieku, wagi i zdrowia. Przykładowo szarpak nie będzie odpowiedni dla psa z problemami zdrowotnymi przyzębia, gdyż taka zabawa będzie powodowała ból. Z kolei zabawa ze szczeniakiem dużą piłką, której ten nie jest w stanie złapać zębami, będzie powodowała frustrację, a nawet złość malucha, zamiast dawać mu satysfakcję. Warto pamiętać, że wszelkie “uciekające” i nie dające się złapać zabawki będą negatywnie działać na psa, gdyż w ten sposób nie będzie on mógł zrealizować istotnego elementu łańcucha łowieckiego, a więc chwycenia, które jest dla niego nagradzające. Dobrym pomysłem będzie przygotowanie kosza z różnymi zabawkami i pozwolenie psu zdecydować, na którą ma w danym momencie ochotę. 
• Jasne zasady – choć z zasady zabawa powinna być wolna od…zasad, to pewne reguły powinny być ustalone i jasne dla psa. Na przykład zakaz gryzienia po rękach czy wychodzenia poza określony obszar. Pies musi wiedzieć, co mu wolno, a czego nie, aby w trakcie zabawy nie dopuścić do jego dezorientacji, gdy nagle czegoś mu zabronimy lub coś odbierzemy.
• Kontrola emocji – opiekun powinien również umieć odczytywać emocje psa i odpowiednio na nie reagować. Jeśli pies będzie zbyt pobudzony i “zafixowany” na daną zabawę, zmieńmy rodzaj aktywności lub obniżmy poziom jej intensywności. Jeśli natomiast w trakcie zabawy w mowie ciała psa zauważymy takie symptomy jak odwracanie głowy, odchodzenie, wąchanie trawy, ziewanie, otrzepywanie się, może to oznaczać, że dana interakcja jest dla niego niekomfortowa. 
• Zamiana ról –  nawet w zabawie pomiędzy psem a opiekunem powinna mieć miejsce zamiana ról, dzięki czemu zwierzę będzie mogło realizować różne elementy łańcucha łowieckiego, a także ćwiczyć inne umiejętności. Możemy na przykład uciekać z zabawką, aby pies na gonił, po czym oddać mu ją i zacząć gonić psa. 
• Przerwy – bardzo istotne w zabawie są przerwy, które pozwalają psu nie tylko odpocząć fizycznie, ale również obniżyć emocje. Podczas zabawy obserwujmy psa. Jeśli zauważymy, że dyszy on ciężko i zatrzymuje się, daj mu chwilę wytchnienia, zawołajmy do miski z wodą, czy zwyczajnie podejdźmy i usiądźmy przy nim. 

Pamiętajmy, że zabawa jest dla psa bardzo ważnym elementem jego życia i prawidłowego rozwoju emocjonalnego, dzięki której już od szczenięctwa ćwiczy on umiejętności socjalne oraz te związane ze strategiami przetrwania. Sprawmy, by była ona dla psa maksymalnie satysfakcjonująca.